فلسفه سیزده بدر و روز طبیعت
سیزدَه به دَر سیزدهمین روزِ فروردین ماه و از جشن های نوروزیِ ایران است. در تقویم های رسمیِ ایران، بعد از انقلاب، این روز روز طبیعت نامگذاری شده است و از تعطیلات رسمی است. برخی بر این باورند که در این روز باید برای راندن نحسی، از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به درکنند. اما برای اثبات اینکه ایرانیان قدیم هم این دیدگاه را داشتند هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی وجود ندارد. بعد از سیزده به در، جشن های نوروزی پایان می پذیرد.
هیچ سندی وجود ندارد که مردمان نسل های پیشین از نحسی «سیزده» سخن گفته باشند. شاید در یکی دو سدهٔ اخیر، به دلیل اینکه عدد ۱۳ در برخی دین ها و فرهنگ ها بدشگون پنداشته می شود، در ایران نیز این توجیهِ بی پایه را به سیزده به در افزوده باشند.
کشته شدن ایرانیان در سیزدهمین روز از بهار
آیا سیزده بدر روز شادی است؟
نگاهی به ریشهٔ اصلی جشن سیزده به در
روز طبیعت (سیزده به در) سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی اَپوش می باشد؛ و از قبل از اشو زرتشت (۱۸۰۰ قبل از میلاد) مرسوم بوده، چنان که در کتاب «از نوروز تا نوروز» پژوهش و نگارش آقای کوروش نیکنام (نمایندهٔ مجلس زرتشتیان) ص ۴۱ و ۴۲ آمده. «سیزدهم روز از ماه فروردین، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد تیر یا تشترکه در اوستا، یَشتی هم به نام آن وجود دارد ایزد باران است و در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت برای این که ایزد باران در سال جدید پیروز شود و دیو خشکسالی نابود گردد باید مردمان در نیایش روز تیر ایزد از این ایزد یاد کنند و از او در خواست باریدن باران نمایند. در ایران باستانپس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می رفتند و به شادی و پایکوبی می پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می نمودند. اکنون هم زرتشتیان از بامداد روز تِشتَر ایزد و فروردین ماه، سفره نوروزی را برمی چینند، خوردنی ها و مقداری آجیل و شیرینی های باقی مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می برند، و شِشه سبزه های موجود در سفره را با خود برمی دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه ها یا آب های روان می روند. سبزهٔ خود را در کنار جویبارها به آب روان می سپارند و آرزو می کنند که سالی پربرکت و خرم داشته باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می پردازند. (توضیح: در اسطوره های ایرانی، ایزد باران همواره به صورت اسبی با دیو خشکسالی که دیواپوش نام دارد در جنگ و مبارزه است و اگر تیر ایزد پیروز شود، باران می بارد و چشمه ها می جوشند و رودها روان می گردند و سرسبزی را به ارمغان می آورند) برگرفته از: کتاب از نوروز تا نوروز، پژوهش و نگارش: کورش نیکنام، انتشارات فروهر، ۱۳۷۹، ص۴۱–۴۲»
سنت گره زنی در سیزده بدر
آیین های سیزده به در
این رویداد دارای آیین های ویژه ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت به خود گرفته است. از آن جمله می توان آیین های زیر را برشمرد.
- گره زدن سبزه
- سبزه به رود سپردن
- خوردن کاهو و سکنجبین
- پختن خوراک های گوناگون به ویژه آش رشته
- پرتاب ۱۳ عدد سنگ به ویژه مناطق (کرد نشین)
منابع
- ابوریحان بیرونی. آثار الباقیه عن القرون الخالیه.
- عبدالعظیم رضایی. اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان. چاپ ششم. تهران: دُر، ۱۳۸۱. ISBN 964-6786-14-6.
- فریدون جنیدی. زروان. تهران: بنیاد نیشابور، ۱۳۵۸.
- حسین محمدی. جشن های ایران باستان. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلم، ۱۳۸۰.
- علی بلوکباشی. نوروز، جشن نوزایی آفرینش. تهران: ذفار پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۰.
- مهراد بهار. از اسطوره تا تاریخ. ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: چشمه، ۱۳۷۶. ۲۴۳.
- عبدالله مستوفی. شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دورهٔ قاجاریه. تهران: زوَار، ۱۳۷۱. ۳۶۴–۳۶۶.
- ادوارد یاکوب پولاک. سفرنامه: ایران و ایرانیان. ترجمهٔ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی، ۱۳۶۱. ۲۶۵.
- کیوان، مصطفی. نوروز در کردستان. تهران: سازمان چاپ تبریز، ۱۳۴۹.